DE MONNIK EN DE MENS
Over kijken, spiegelen en werkelijk zien

Lang, heel lang geleden leefden er monniken, hoog in de bergen van Tibet. Deze monniken hielden zich bezig met bijzondere geestelijke oefeningen. Zij bezochten drukke openbare plekken zoals markten, pleinen of treinstations. Zwijgend zaten zij daar, als stille getuigen, om mensen te observeren. Door lichaamstaal, emoties en gedragingen te bestuderen, konden deze monniken meer inzicht krijgen in de menselijke natuur.

Stel je eens zo’n monnik voor. Hoe hij daar zit in zijn saffraankleurig gewaad. Hoe hij aandachtig kijkt naar de mensen die hem passeren. Hij wil de geest van de mens leren doorgronden. Niet uit nieuwsgierigheid, maar uit eerbied voor het mysterie van het mens-zijn.

De monnik ziet de levensverhalen die mensen met zich meedragen. Hij ziet hun vreugdes, hun verdriet, hun worstelingen. Mensen verschillen van elkaar, maar onder al die verschillen vermoedt hij eenzelfde verlangen. Een verlangen om gekend te worden. Om gezien en geliefd te worden. Voor een monnik is dit zijn manier om wijsheid te vergaren. Geen wijsheid uit boeken, maar uit het leven zelf. Levenswijsheid.

Ook vandaag zit de monnik weer op een treinstation. Zonder enige haast zit hij daar op een bankje en observeert de reizigers op het perron. Treinen komen en gaan. Zoals gedachten komen en gaan.
Een gehaaste zakenman loopt voorbij. De man maakt zich druk over een trein die een paar minuten te laat is. Iets verderop ziet de monnik een verliefd stelletje, hun handen ineengestrengeld. Verdrietig nemen ze afscheid van elkaar. En daar zit een dakloze die door de massa wordt genegeerd. Door al die mensen in hun dagelijkse bezigheden te observeren leert de monnik bepaalde patronen herkennen. Een ervaren monnik ziet slechts gedrag en oorzaak-gevolg, zonder moreel oordeel. Net zoals een arts een diagnose stelt, zonder de patiënt te veroordelen.

Niet alleen monniken, maar ook Stoïcijnen, als Marcus Aurelius en Epictetus benadrukken dat we de wereld moeten waarnemen zonder ons mee te laten slepen door emoties. Stel, een boze man schreeuwt tegen de conducteur. Je denkt dan al gauw: “Wat een onbeschofte vent.” Maar een monnik of Stoïcijn reageert als volgt: “Wat zegt mij dit over de gemoedstoestand van die schreeuwende man?”

De monnik beseft dat wanneer hij de ander observeert, deze hem tegelijkertijd een spiegel voorhoudt. Want in het zoeken naar de ander wordt ook zijn binnenwereld langzaam zichtbaar. Terwijl de monnik waarneemt vraagt hij zich af: “Waarom voel ik sympathie voor de één en irritatie bij de ander? Welke mensen trekken mijn aandacht? Wat zegt mijn interpretatie over mijn eigen innerlijke toestand”?

Waar de monnik de ander ziet als een spiegel die hem dichter bij zijn essentie brengt, gaat de Frans-joodse filosoof Emmanuel Levinas nog een stap verder. Hij zegt: “De ander is niet slechts een spiegel maar evenzeer een oproep tot verantwoordelijkheid.” Dit overstijgt onze persoonlijke reflectie en raakt aan iets fundamenteel menselijks. In die blik van de ander ligt een appel besloten. Een oproep om betrokken te zijn bij het lijden en de vreugde van anderen.

Ondanks alles weet de monnik dat hij de ander nooit volledig zal leren kennen. En zichzelf evenmin. De apostel Paulus was zich hier eeuwen geleden ook al van bewust. Het gezicht van de ander weerspiegelt slechts flarden of contouren van diens binnenwereld.
Paulus schreef in zijn brief aan de Korintiërs: “Nu kijken wij nog in een wazige spiegel, in raadselen, maar straks van aangezicht tot aangezicht.” Ja, er komt een dag dat we elkaar werkelijk zullen kennen. Dat is de grote belofte die in de Schrift vermeld staat.

En …. misschien gebeurt dat nu soms al een beetje, op momenten waarop we ons echt met de ander verbonden voelen. Dat we in de blik van de ander, in een onverwachte ontmoeting elkaar heel even mogen zien zoals we werkelijk zijn. Alsof een onzichtbare hand de sluier oplicht en we een glimp van de hemel mogen opvangen. Die plek waar liefde altijd het laatste woord heeft.