DE TAAL VAN DE HUID
Hoe aanraking spreekt waar woorden zwijgen

Buiten ontwaakt de wereld. De opkomende zon werpt haar eerste licht tastend over de gevels. Alsof ze nog moet wennen aan de dag. Langs de akkers vouwen veldbloemen hun kelken open. Zwaluwen tekenen cirkels in de lucht. Alles wijst naar groei, naar leven dat net begonnen is.
Binnen is het stil. Zelfs de tijd lijkt stil te staan. Een jong leven is geëindigd, nog voor het echt begon. Ik sluit aan in een lange rij om de ouders te condoleren. Hun zoon heeft zelf besloten dit leven te verlaten.

Terwijl de rij langzaam opschuift, voel ik hoe de woorden die ik zeggen wil één voor één wegvloeien. Wat kun je zeggen tegen ouders die zo’n zwaar verlies moeten dragen? Hoe vind je taal voor iets waar geen taal voor is?
Dan sta ik voor de moeder. Als ik opkijk raken onze blikken elkaar. Als vanzelf leg ik mijn armen om haar heen. Ik voel de warmte van haar huid. Geen woorden. Slechts een gebaar. Zo staan we enkele momenten dicht bijeen. Nee, het neemt haar verdriet niet weg, maar het is alsof het wordt gedeeld. Ik voel een diepe verbondenheid, buiten woorden om.

Tijdens de herdenkingsdienst vult vioolmuziek van Ennio Moricone* de ruimte. Terwijl het ontroerende ‘Gabriel’s Oboe’ weerklinkt dwalen mijn gedachten af naar die onverwachte omarming. Een ander aanraken lijkt zo gewoon, maar toch voelt het bijzonder. Fysieke aanraking is de oudste taal die wij kennen, een soort pre-verbale vorm van communicatie. En daarmee de oudste vorm van nabijheid tussen mensen. Het is als een stille ontmoeting die mensen verbindt, voorbij alle grenzen.

Fysieke aanraking begint al bij de geboorte. Wanneer een baby liefdevol wordt aangeraakt, ervaart hij een gevoel van veiligheid en geborgenheid. De psycholoog Erik Erikson noemde dit het oervertrouwen. Ontvangt een kind in zijn eerste levensfase veel liefdevolle aanraking, dan ontwikkelt het een diep vertrouwen in anderen. Wanneer dit ontbreekt dan kunnen gevoelens van angst, onzekerheid of eenzaamheid ontstaan. Met gerichte begeleiding, bijvoorbeeld door een haptonoom, kan dat basisvertrouwen later alsnog groeien.

Eind vorige eeuw werd wetenschappelijk aangetoond hoe heilzaam aanraking is. Het kan pijn verzachten, spanning verminderen en de stemming verbeteren. Ja, er blijkt zelfs een apart zenuwstelsel voor te bestaan!
Psychiater Anna Terruwe (1911-2004) wist dit al veel eerder. In haar therapeutische sessies met patiënten had zij gezien en ervaren hoe helend fysieke aanraking kan werken. Volgens haar komt veel psychisch lijden voort uit een tekort aan erkenning en genegenheid. Een knuffel of een hand op je schouder kan, als het oprecht en respectvol gebeurt, meer helen dan vele woorden. Soms nam ze een patiënt, die als kind te weinig affectie had gekregen, zelfs op schoot. In het huidige MeToo-tijdperk zou dit helaas een regelrechte gotspe zijn! En juist daarin gaat iets kostbaars verloren.

Jaren geleden had ik een massagepraktijk. Soms zag ik cliënten binnenkomen met gezichten strak van de spanning. Maar tijdens de massage gebeurde er iets. Onder mijn handen voelde ik de spanning uit hun lichaam vloeien, alsof met elke aanraking hun last lichter werd. Hun gelaatstrekken werden zacht, bijna sereen.
Ook van binnen veranderde er iets. Cliënten ervoeren een diepe innerlijke rust, een verstilling die ruimte maakt voor wie ze ten diepste zijn. Het was alsof ze, liggend op de massagetafel, zich voor mij openden en mij een blik gunden in hun ziel. Ik mocht hun innerlijke naaktheid, hun kwetsbaarheid aanschouwen. En in die kwetsbaarheid lag ware schoonheid.

Die massagepraktijk, die heb ik al lang niet meer. Maar gebleven is mijn verlangen om, wanneer ik voel dat iemand het nodig heeft, mijn hand op een arm of schouder te leggen. Een klein gebaar waarmee ik uit wil drukken: je bent mij dierbaar, ik leef met je mee, je bent niet alleen.

Wanneer de laatste klanken van de piano wegsterven, keer ik terug uit mijn overpeinzingen. De stilte in de zaal voelt zwaar, maar ook zacht. Mensen staan op, pakken hun jas en lopen langzaam naar buiten. Ik volg hen, nog half in gedachten.

Bij de uitgang komt de grootmoeder van de overleden jongen naar mij toe. Even legt ze haar warme, gerimpelde hand op mijn gezicht. In die zachte aanraking zit een weten, oud als de wereld zelf. Een weten dat aanraking het eeuwige antwoord is op het zielsverlangen van ieder mens.

* Gabriel’s Oboe, filmmuziek van Ennio Moricone:
https://share.google/AuQEosQRmZM2trlav